معرفی قصبه شهر

‍ 🔴قصبه شهر کجاست؟

🔴در کلیه کتب منتشر شده در مورد تاریخ و جغرافیای گناباد بحثهای مفصلی در مورد وجه تسمیه و سیمای گناباد در آثار گذشتگان گناباد صورت گرفته است . این نوشتار به دنبال ریشه شناسی و بررسی وجه تسمیه گناباد نیست . آنچه به لحاظ تاریخی مهم می نماید ذکر این مطلب است که گناباد قبل از اسلام دارای اهمیت استراتژیک و مهمتر از آن جزو شهرهای مهم خراسان و منطقه ی قهستان بوده است . یکی از نامهایی که برای گناباد در کتب تاریخی به جا مانده و در پسوند نام بی شمار بزرگان این شهر به آن برمی خوریم نام جنابذ است . اما جنابذ دقیقا کجاست ؟ آنچه می خوانید تنها فرضیه هایی است که از روی قرائن مطرح می گردد .

1- در وصف قنات قصبه به لحاظ بزرگی چنین نقل می کنند که این قنات را اجنه حفر کرده اند . این تنها مثلی است که از آن استنباط می گردد که حفر این قنات کار ساده ای نبوده است . بی شک فرضیه هایی که معتقد است گناباد قبل از اسلام منطقه ای آباد و استراتژیک بوده که برای حکومت وقت توجیه داشته تا قنات با این عظمت را در دستور کار قرار دهد ، دریافت می گردد . بدون تردید حفر چنین قناتی بدون استفاده از پتانسیل دولتی امکان پذیر نبوده است و این قنات می بایست برای استفاده عموم مردم حفر شده باشد .
2- پس از اسلام خصوصا از دوره سلجوقیان و خوارزمشاهیان به بعد شاهد ساخته شدن مساجدی با خصوصیت معماری مشترک در شهرهای مهم استان خراسان هستیم . این مساجد عموما در مرکز شهرها ایجاد شده است . چنانکه مسجد جامع فردوس در مرکز تون قدیم و مسجد جامع قاین در میانه شهر قرار دارد .

🔴از دو مطلب بالا نتیجه می گیریم که مرکز ” گنابد” چه قبل از اسلام چه بعد از اسلام در مکانی که هم اینک به نام قصبه شهر نامیده می شود قرار داشته است . به این نکته از حمدالله مستوفی دقت فرمایید : ” جنابذ در تلفظ گنابد گویند . شهری کوچک است بهتر از خور .چند موضع توابع دارد و اورا قلعه ای است که پسر گودرز ساخته است و حصارهای محکم دارد . چنانکه از بالای آن تل ریگ تا غایت دیه ها و ولایت ها مجموع در نظر باشد اما هرگز آن ریگ در باغات نمی آید و آبش از کاریز است و چهار فرسنگ درازی کاریز است و چاه آن تخمینا هفتصد گز باشد و…” تل ریگ که در این نقل آمده است بی شک همان تپه ریگ قصبه شهر است . و قصبه که در لغت به معنی آبادی بزرگی است که از چند دیه تشکیل می شود . به این معنی اشاره دارد که قصبه شهر باید بزرگترین قسمت و همان جنابذ باشد . بدون تردید پس از اسلام تعدادی عرب در ناحیه جنابذ ساکن شده اند . شاید یکی از دلایل آن مطلبی است که عبدالحسین زرین کوب پس از داستان مسلمان شدن اهل خوارزم در کتاب دو قرن سکوت آورده است را تقویت کند . اما با مطالعه وضعیت قبله ی مسجد جامع گناباد ، فردوس و قاین و اکثر مساجدی که قبل ازصفویه ساخته شده ثابت می کند که مذهب قاطبه مردم این منطقه تسنن بوده است . همه محققین خصوصا مکاتبات و دستوراتی که از دوره صفویه رسیده است به این نکته اذعان دارد که می بایست قبل از دوره صفویه زلزله بزرگی واقع شده باشد . این زلزله جدای از تخریب ” گنابد ” باعث مهاجرت عده ای گردیده است . آنچه که این مهاجرین با خود برده اند پسوند “گنابد ” و به دلیل نبود حرف ” گ ” در عربی که به ” ج ” قلب می گردد یعنی لفظ ” جنابذ ” است به اطراف و اکناف ایران .

🔴از این رو تمام بزرگانی که لفظ جنابذ در پسوند نام ایشان است – و تعدادشان کم هم نیست – از این خطه بوده و یا نسل دوم و سوم ایشان بوده اند . تاکنون هیچ شواهدی مبنی بر اینکه جنابذ مرکزی برای نجوم و یا مرکزی و کارگاه کتاب آرایی برای استنساخ نسخ به خط تعلیق داشته باشد وجود ندارد . آنچه مسلم است تنها این مهم است که ملامظفر، خواجه اختیار منشی ، قاسمی شاعر و… همه از این ولایت بوده اند اما ضرورتا در این شهر زندگی نمی نموده اند. از این رو برای اثبات بعضی از فرضیه ها نیاز به مطالعه ی اسناد ثبتی ، وقفی و آثاری است که تاکنون از دید ما پنهان مانده است . آنچه که ذکر آن بسیار لازم می نماید این است که ما به عنوان میراث داران این فرهنگ کهن در مورد بزرگان خود بسیار کوتاهی نموده ایم . شهری که میراث دار یک منجم بزرگ ، یک خوشنویس بزرگ ، یک شاعربزرگ ایران است هیچ نشانی از ایشان را به نمایش نگذاشته است .

حمیدرضامهدوی مقدم

عصر گناباد
@asregonabad97
وب سایت
http://asregonabad.ir
https://eitaa.com/gonabad97